Παιχνίδια από την αρχαία Ελλάδα
Γενικά
Η αξία του
παιχνιδιού είναι αυταπόδεικτη και αναμφισβήτητη. Μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά
ψυχαγωγούνται, αποκτούν αξίες πανανθρώπινες, διαμορφώνουν ιδέες και πρακτικές
πολύτιμες για τη ζωή τους.
Οι αρχαίοι
Έλληνες το είχαν ως μέσο αυτοαγωγής, γι΄ αυτό και έδιναν μεγάλη σημασία στο
ρόλο του. Η παιδαγωγική τους αξία επισημαίνεται από τον Πλάτωνα, ο οποίος
αναφέρει ότι το παιδί πρέπει να ασχολείται με τα ομαδικά παιχνίδια, ώστε να
προετοιμαστεί καλύτερα για τη μελλοντική ιδιότητα του πολίτη (Νόμοι 1, 643γ).
Τα παιχνίδια χωρίζονταν σε ατομικά και ομαδικά, ενώ αρκετά από αυτά προέβλεπαν
και τη χρήση αντικειμένων.
Τα παιχνίδια είναι γνωστά από την αγγειογραφία, τις γραπτές πηγές, αλλά και από ευρήματα ανασκαφών. Τα βρίσκουμε με την ονομασία αθύρματα. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από το ρήμα αθύρω=παίζω, διασκεδάζω, αστειεύομαι, παίζω κάποιο όργανο, ψάλλω, τραγουδάω, υμνώ. Έτσι το άθυρμα είναι το παιδικό παιχνίδι ή αυτό με το οποίο παίζει κανείς το παιχνίδι, το μέσο του παιχνιδιού π.χ. η μπάλα.
Με μεταφορική έννοια ως ο άνθρωπος που χρησιμοποιείται στο παιχνίδι στα χέρια των άλλων, που άγεται και φέρεται σαν παιχνίδι, που δεν διαθέτει δική του βούληση. Συνώνυμα άβουλο όργανο, ανδρείκελο, έρμαιο.
Επίσης συναντάμε τις λέξεις άθυρσις= η παιδιά, το παιχνίδι, ο αθυρματοποιός και ως ουσιαστικό η αθυρματοποιία.
Πολλά αρχαία
ελληνικά παιχνίδια διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.
"Σκαπέρδα" - "Διελκυστίνδα"
Η "σκαπέρδα", ήταν ένα παιχνίδι δύναμης, όπου οι παίκτες κάρφωναν στο χώμα ένα δοκάρι, το οποίο είχε μια τρύπα
στο κέντρο του, από όπου περνούσαν ένα σκοινί. Στις δύο άκρες του, δένονταν από
ένας παίκτης, έτσι ώστε ο ένας να μην κοιτά τον άλλο, και προσπαθούσαν τραβώντας
με δύναμη, να φέρουν ο ένας τον άλλον κοντά στη δοκό. Το παιχνίδι αυτό παίζεται
και με ισάριθμους σε κάθε πλευρά παίκτες.
Σύγχρονη παραλλαγή της σκαπέρδας αποτελεί η διελκυστίνδα.
Η διελκυστίνδα (αγγλ.
Tug-of-War) είναι ένα άθλημα που παίζεται μεταξύ δύο ομάδων, οι οποίες τραβούν
ένα σχοινί προσπαθώντας η μία να τραβήξει την άλλη προς το
μέρος της. Η διελκυστίνδα διεξαγόταν
στους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1900 ως το 1920, ενώ συμπεριλήφθηκε
και στη λεγόμενη μεσοολυμπιάδα της Αθήνας το 1906.
"Πεντέλιθα" - "Πεντόβολα"
Τα πεντέλιθα είναι ένα αρχαίο παιχνίδι. Λεγόταν και αλεκαντρίδες η ανεκαντρίδες και όπως αναφέρει ο Πολυδεύκης (στο Παραδοσιακά Παιγνίδια, Σαγώνας Γιώργος, 2013,σελ. 43), παιζόταν μάλλον από γυναίκες. Εξακολουθούσε και παιζόταν μέχρι τη δεκαετία του 1970 (πεντόβολα). Στο παιχνίδι αυτό μπορούσαν να παίξουν όσα παιδιά ήθελαν. Το
κάθε παιδί είχε συγκεντρωμένα πέντε βοτσαλάκια κοντά στα πόδια του. Πετούσε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμα βοτσαλάκι. Αν τα κατάφερνε συνέχιζε τη διαδικασία μέχρι να μαζέψει και τους τέσσερις βόλους. Αν δεν τα κατάφερνε ξεκινούσε άλλος παίχτης.
Το παιχνίδι ονομαζόταν και πενταπέτρια, πεντεκούκια, πεντεγούλια, καλαλάντζια, καλολαλάκια.
Το παιχνίδι ονομαζόταν και πενταπέτρια, πεντεκούκια, πεντεγούλια, καλαλάντζια, καλολαλάκια.
H "αποδιδρασκίνδρα" ή "κρυπτίνδα" - "Κρυφτό"
Στην "αποδιδρασκίνδρα" ένας παίκτης έκλεινε τα μάτια του, απέναντι από έναν τοίχο και οι
άλλοι έτρεχαν να κρυφτούν σε ορισμένο χρόνο. Όταν περνούσε ο χρόνος ο παίκτης άνοιγετα μάτια του και έψαχνε να τους βρει. Κάθε φορά που έβρισκε έναν, έπρεπε να προλάβει να τρέξει
πρώτος στη θέση του, αλλιώς έχανε.
Το "κρυφτό" είναι η σύγχρονη "αποδιδρασκίνδρα" και ένα από τα πιο δημοφιλή παιδικά παιχνίδια. Μετά από κλήρο, ένας παίκτης τα
"φυλάει" σε ένα συγκεκριμένο σημείο (δηλ. μετράει μέχρι ένα αριθμό, π.χ. μέχρι τα 100 ανά 5, με κλειστά μάτια) . Σ' αυτό
το χρονικό διάστημα , οι άλλοι παίκτες κρύβονται . Αυτός που τα φυλάει ψάχνει να βρει τους κρυμμένους παίχτες . Μόλις τους βρίσκει θα πρέπει να πηγαίνει στο σημείο που τα φυλούσε και να φτύνει (π.χ. "φτου ένας Θανάσης". Μόλις τους βρει όλους, τα φυλάει αυτός που τον βρήκε πρώτο.
Κανόνες του παιχνιδιού από τα αρχαία
χρόνια: Δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού και έλεγε:"Χαλκήν μυίαν θηράσω", δηλαδή "χαλκή μύγα
θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: "Θηράσεις αλλ΄ ου λήψει" δηλαδή "θα κυνηγήσεις μα δεν θα την
πιάσεις" και τον ακουμπούσαν στην πλάτη ή τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους. Το παιδί με το μαντίλι στα μάτια, άρχιζε ξα γυρίζει με απλωμένα χέρια προσπαθώντας να ακουμπήσει ή να πιάσει ένα παιδί. Αν έπιανε κάποιον αντάλασσαν ρόλους. Αν ακουμπούσε κάποιον προσπαθούσε να μαντέψει ποιος ήταν. Αν μάντευε αντάλασσαν ρόλους, αλλιώς το παιχνίδι συνεχιζόταν.
Στη Βισαλτία (αρχαία χώρα του θρακικού φύλου των Βισαλτών που αργότερα ενσωματώθηκε στη Μακεδονία, αλλά και πόλη -πρωτεύουσα- της περιοχής, σήμερα είναι ο δήμος που συστάθηκε την 1η Ιανουαρίου 2011 από τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Αχινού, Βισαλτίας, Νιγρίτας και Τραγίλου Σερρών) παιζόταν σε ανοιχτούς
χώρους με το όνομα «Τύφλα βουβάλα» και ο χώρος του παιχνιδιού περιοριζόταν με
ένα μεγάλο σκοινί που ήταν δεμένο στις άκρες. Οι συνεχείς μετακινήσεις των
παιδιών άλλαζαν τα όρια του παιχνιδιού, πράγμα που δυσκόλευε τον ρόλο της
μάνας.
Το παιχνίδι αυτό παίζεται ακόμη και σήμερα με το όνομα "τυφλόμυγα". Η πιο δημοφιλής τυφλόμυγα που παίζουμε σήμερα είναι η "Μικρή Ελένη" ή "ο Χαράλαμπος".
Τυφλόμυγα
Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι παιδιών.
Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι παιδιών.
"Κερητίζειν" - "Χόκεϊ"
Παιχνίδι που παιζόταν από δύο παίχτες, οι οποίοι προσπαθούσαν να κατευθύνουν μία σφαίρα με ραβδιά.
Το κερητίζειν μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος του σημερινού χόκεϊ.
Άλλα παιχνίδια με μπάλα
"Επίσκυρος" - "Ποδόσφαιρο"
Οι αρχαίοι Έλληνες αναφέρεται ότι επινόησαν ένα παιχνίδι με μπάλα, που ονομαζόταν "επίσκυρος", επίσης γνωστό από πηγές και ως φαίνιδνα ή φαινίνδα όπως τα μεταφέρει ο Πολυδεύκης (Ονομαστικόν I.X. 103-107).
H επίσκυρος ονομαζόταν επίσης εφηβική και επίκοινος (για πολλούς).
Ίσως παιζόταν από δύο αντίπαλες ομάδες με ίσο αριθμό παιχτών που ανάμεσά τους τραβούσαν μια γραμμή με μία πέτρα, την οποία αποκαλούσαν σκύρο (μικρό κομμάτι πέτρας που προέρχεται από τεχνητό τεμαχισμό στερεών πετρωμάτων). Έβαζαν την μπάλα πάνω σ' αυτήν τη γραμμή, και κάθε ομάδα τραβούσε άλλη μια γραμμή πίσω της. H ομάδα που έπιανε πρώτη την μπάλα, την πετούσε πάνω από την αντίπαλη, η οποία έπρεπε να πιάσει την μπάλα ενώ αυτή κινούνταν ακόμη, και να τη ρίξει στο μέρος των άλλων. Aυτό συνεχιζόταν, ώσπου η μία ομάδα κατάφερνε να σπρώξει την άλλη πέρα από τη γραμμή που είχε πίσω της.
Το ποδόσφαιρο θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη παραλλαγή του "επίσκυρου".
Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, σώζεται μια μαρμάρινη εικόνα στην οποία απεικονίζεται ένας γυμνός άντρας να ισορροπεί μία μπάλα με το πόδι του.
"Αρπαστόν" ή "Ουράνια" ή "Ουρανία" - "Πετοσφαίριση"
Με την
ονομασία "αρπαστόν" φέρονταν αρχαία ομηρική ελληνική παιδιά
(ομαδικό παιχνίδι), κατά την οποία μία μικρή σφαίρα λεγόμενη "αρπαστόν", πετιόταν
ψηλά και οι παίκτες αγωνίζονταν να την πιάσουν πριν αυτή πέσει στο έδαφος. Το
ομαδικό αυτό παιχνίδι αναφέρεται από τον Όμηρο και από άλλους μεταγενέστερους συγγραφείς. Φαίνεται
όμως ότι το παιχνίδι αυτό απαιτούσε μεγάλη ευκινησία και επιδεξιότητα και
μάλλον οι παίκτες θα πρέπει να ήταν μόνο αγόρια.
Στην ουράνια ή ουρανία, οι παίχτες σχημάτιζαν κύκλο με το μέτωπο προς το εσωτερικό του, ενώ ένας παίχτης που κληρωνόταν πέταγε τη μπάλα ψηλά.
Στην ουράνια ή ουρανία, οι παίχτες σχημάτιζαν κύκλο με το μέτωπο προς το εσωτερικό του, ενώ ένας παίχτης που κληρωνόταν πέταγε τη μπάλα ψηλά.
Το "αρπαστόν" και η ουρανία μπορούν να θεωρηθεί πρόδρομοι του σημερινού βόλεϊ.
"Απόρραξις", "Ανακρουσία" - "Τόπι", "Καλαθοσφαίριση"
"Απόρραξις" ονομάζεται ένα παιχνίδι που μοιάζει πολύ με το σημερινή καλαθοσφαίριση.
Σκοπός του παιχνιδιού ήταν να περάσουν μία μπάλα μέσα από το χείλος ενός αγγείου πετώντας την με τα χέρια.
Μια άλλη εκδοχή παρουσιάζει το παιχνίδι να παίζεται με μικρή μπάλα που ριχνόταν με δύναμη στο έδαφος και όταν αυτή αναπηδούσε, την χτυπούσαν με την παλάμη πάλι στο έδαφος και αριθμούσαν τον αριθμό των αναπηδήσεων.
Μπορούσε τη μπάλα ο παίχτης να τη χτυπάει στον τοίχο. Στην περίπτωση αυτή το παιχνίδι λεγόταν "ανακρουσία".
Παραλλαγή του παιχνιδιού, παιζόταν μέχρι τη δεκαετία του 1950 με την επωνυμία "τόπι".
"Πλαγγόνες" - "Κούκλες"
Βοιωτικό γυναικείο ειδώλιο με κινητά πόδια του 7ου Π.Χ. αι. που χρησιμοποιήθηκε ως πηγή έμπνευσης για τις μασκότ των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2004
Οι πλαγγόνες αποτελούν έναν από τους σπάνιους τύπους ευρημάτων που φωτίζουν τον κόσμο των παιδιών και του παιχνιδιού στην αρχαιότητα. Βρίσκονται συχνά σε παιδικούς τάφους, ενώ σχετικές απεικονίσεις με παιδιά που κρατούν παρόμοιες κούκλες διακοσμούν επιτάφιες στήλες κυρίως από την Αττική. Τα αντικείμενα αυτά, πάντως, εξυπηρετούσαν και λατρευτικούς σκοπούς, όπως αποδεικνύει η ανεύρεσή τους σε ιερά. Πιθανότατα σχετίζονταν με τη λατρεία θεοτήτων του γάμου αφού είναι γνωστό ότι οι νεαρές κοπέλες πριν ενηλικιωθούν ή πριν παντρευτούν ανέθεταν τα παιχνίδια τους στις αντίστοιχες προστάτιδες θεές.
Στην φωτογραφία βλέπουμε γυναικεία κούκλα με αρθρωτά χέρια και πόδια, που στερεώνονταν στον κορμό με νήμα ή σύρμα και μπορούσαν να κινηθούν. Φέρει κάλυμμα κεφαλής και κοντό χιτωνίσκο. Ειδώλια αυτού του τύπου κατασκευάζονταν καθ' όλη τη διάρκεια του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. στα κεραμικά εργαστήρια της Κορίνθου, από όπου προέρχεται και το συγκεκριμένο παράδειγμα.
Το πρόσθιο τμήμα κατασκευαζόταν από μήτρα ενώ το πίσω μέρος του ειδωλίου ήταν εντελώς επίπεδο. Μια μικρή οπή στο πάνω μέρος της κεφαλής χρησίμευε για να αναρτάται το ειδώλιο από νήμα και να μπορεί να χορεύει. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι μορφές κρατούσαν κρόταλα.
Από το ρήμα στρέφω και το επίθετο στρεβλός είχαν οι αρχαίοι Έλληνες το ουσιαστικό στρόμβος με τη σημασία «δίνη, περιστροφή». O στρόμβος ήταν όργανο κωνικού σχήματος από ξύλο, ορείχαλκο ή πηλό σε μέγεθος αυγού ή και μεγαλύτερο, ενώ γύρω από το οποίο τυλισσόταν λεπτός ιμάντας από το μέσο μέχρι την κορυφή.Το ελεύθερο άκρο του ιμάντα μπορεί να κατέληγε σε ξύλινη λαβή. Η κορυφή του κώνου ήταν μια σιδερένια αιχμή, μέσω της οποίας την τοποθετούσαν στο έδαφος.
Το παιχνίδι λεγόταν και στρόβιλος,κώνος, ρόμβος, βόμβυκας, βέμβηξ. Πατήστε εδώ για να δείτε περισσότερα: https://youtu.be/J1i9NiIJUwI?t=42
Ξύλινη σβούρα (Μουσείο Μπενάκη, 1950)
Παραλλαγή του αρχαίου παιχνιδιού, μπορεί να θεωρηθεί η λεγόμενη σβούρα που παίζαμε και μέχρι τη δεκαετία του 1970. Πατήστε για να δείτε πως παιζόταν: https://www.youtube.com/watch?v=cbY2iEe16as
"Οστρακίνδα"- "Άσπρο - μαύρο"
Στην "οστρακίνδα" συμμετείχαν μάλλον μόνο αγόρια . Αρχικά, χαρασσόταν μια γραμμή στο έδαφος και τα παιδιά χωρίζονταν σε δύο ομάδες. Και οι δύο είχαν από ένα όστρακο με τη μία του πλευρά αλειμμένη με πίσσα, κάθε ομάδα διάλεγε «μέρα» ή «νύχτα» και ανάλογα με το ποια πλευρά φαινόταν μετά τη ρίψη του οστράκου, κυνηγούσε η μία ομάδα την άλλη. Το παιχνίδι μοιάζει με το σημερινό «άσπρο - μαύρο».
"Αστράγαλοι" - "Κότσια"
Το παιχνίδι του αστραγαλισμού επιβίωσε στην ύπαιθρο μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, με την ονομασία «κότσια» ή «βεζύρης».
Πατήστε εδώ για να δείτε πως παιζόταν το παιχνίδι: http://www.steniotes.gr/Documents/Sten-Games.files/Page320.htm
"Εφεδρισμός" ή "Μοσκίνδα" - "Mακριά γαιδούρα"
Άλλο ένα γνωστό παιχνίδι ήταν ο "εφεδρισμός", όπου
τα παιδιά τοποθετούσαν μία πέτρα στο έδαφος και προσπαθούσαν να την πετύχουν με
άλλη πέτρα ή μπάλα. Όποιο παιδί έχανε, έπρεπε να κουβαλήσει στην πλάτη του τον
συμπαίκτη του μέχρι το σημείο που ήταν η πέτρα. Το δεύτερο παιδί δυσκόλευε το
πρώτο με το να του κλείνει τα μάτια, για να μη βλέπει.
Άλλες ονομασίες για το παιχνίδι είναι οι "καβάλες" ή "πέρα καβάλες" ή "μακριά γαϊδούρα".
Είναι το παιχνίδι που μας είναι γνωστό με το όνομα «Μακριά γαϊδούρα». Και στη Βισαλτία παιζόταν το παιχνίδι με διάφορα ονόματα, όμως η περιγραφή του είναι λίγο διαφορετική από αυτήν του αρχαίου παιχνιδιού. Ήταν παιχνίδι για μεγάλα αγόρια και παιζόταν από δυο ομάδες των τεσσάρων έως έξι παιδιών.
"Τροχός ή κρικηλασία" - "Το γκύλι" ή "το τσέρκι"
\
Στην νεότερη εποχή, ήταν από τα πιο αγαπημένα παιχνίδια των αγοριών. Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν τα πεταμένα τσέρκια, δηλαδή τα μεταλλικά στεφάνια που συγκρατούσαν τα ξύλα ενός βαρελιού, σαν παιγνίδια στους χωματόδρομους της πόλης ή του χωριού τους. Έσπρωχναν με ένα ξύλο το τσέρκι και αυτό κυλούσε. Έτσι συναγωνίζονταν τα γειτονόπουλα προσπαθώντας να κυλήσει το δικό τους τσέρκι γρηγορότερα από του άλλου.
Το παιχνίδι ονομαζόταν και γκύλι, τσούρλι, κυλιντόρι, στεφάνι.
Πατήστε εδώ για να δείτε πώς παιζόταν: https://www.youtube.com/watch?v=nr1yrl7pTYQ
"Σείστρον" (σείστρο) ή "Πλαταγή" - "Κουδουνίστρα"
Αρχαίο κρουστό όργανο, κατασκευασμένο από ξύλο, μέταλλο, πηλό ή συνδυασμό απ΄ όλα, με ποικίλους διεισδυτικούς και ακαθόριστους ήχους που συνόδευε επίσης το ρυθμό θρησκευτικών πομπών και χρησιμοποιήθηκε και σαν κουδουνίστρα.
Η κουδουνίστρα ήταν επίσης γνωστή ως πλαταγή και ήταν το πρώτο παιχνίδι έδιναν στα παιδιά και στα νεογέννητα, δεδομένου ότι ο ήχος που έκανε όταν το κούνησε το μωρό σταματούσε το κλάμα. Οι περισσότερες πλαταγές της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας είναι πήλινες. Ωστόσο, έχουν διασωθεί κάποια παραδείγματα από ξύλο, οστό και μέταλλο. Κάποιες μοιάζουν με ορθογώνια κρόταλα. Άλλες έχουν ένα πήλινο σφαιρίδιο ή ένα χαλικάκι, που τοποθετούνταν στο εσωτερικό του αντικειμένου πριν την όπτησή του, ώστε να παράγεται ήχος. Αντιθέτως, οι μεταλλικές πλαταγές έφεραν κρίκους που με την κίνηση, παρήγαγαν ήχους.Πίστευαν επίσης ότι ο ήχος της κουδουνίστρας κρατούσε μακριά τα κακά πνεύματα που πίστευαν ότι παραμόνευαν γύρω από κούνια του μωρού.
Οι περισσότερες κουδουνίστρες είχαν σχήμα γουρουνιού αφού οι πρόγονοί μας θεωρούσαν ότι το ζώο αυτό είναι τυχερό για τον άνθρωπο και φέρνει γούρι, πλούτη και υγεία.
"Πεσσοί" - "Ζάρια"
Οι πεσσοί, όπως τα ζάρια στις μέρες μας, είχαν σημεία σε κάθε πλευρά, από το 1 μέχρι το 6. Ανήκουν στην κατηγορία των τυχερών παιχνιδιών και παίζονταν επίσης από τους άντρες. Ήταν φτιαγμένα από πηλό, οστά, ελεφαντοστό, χαλκό ή άλλο πολύτιμο μέταλλο.
"Το πηνιόσχημο παιχνίδι" - "Γιο-γιο"
Η λέξη γιο γιο δεν είναι ελληνική. Το παιχνίδι όπως φαίνεται από τα αγγεία το έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες. Είναι άγνωστο ποια ήταν η ονομασία του. Ίσως λεγόταν δίσκος ή πηνίο.
Η λέξη γιο γιο δεν είναι ελληνική. Το παιχνίδι όπως φαίνεται από τα αγγεία το έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες. Είναι άγνωστο ποια ήταν η ονομασία του. Ίσως λεγόταν δίσκος ή πηνίο.
Το γιογιό, όπως το γνωρίζουμε μέχρι τις μέρες μας, ήταν ένα δημοφιλές παιχνίδι και τα παιδιά έπρεπε να εξασκηθούν στην ικανότητα να ανεβάζουν και να κατεβάζουν το ξύλινο ή πήλινο αντικείμενο που ήταν δεμένο στην άκρη της κλωστής. Οι παραστάσεις σε αγγεία, δείχνουν ότι διασκέδαζαν με αυτό νεαρά άτομα και των δύο φύλων.
Η σύγχρονη ιστορία του γιο-γιο ίσως να ξεκινάει με ένα νεαρό από τις Φιλιππίνες, τον Pedro Flores. Κάπου στα 1920, μετακόμισε στις ΗΠΑ, και εργάστηκε ως γκρουμ στο ξενοδοχείο Santa Monica. Η δημιουργία και το παιχνίδι ξύλινων γιο-γιο ήταν μια παραδοσιακή ενασχόληση στις Φιλιππίνες, αλλά ο Pedro διαπίστωσε ότι στο μεσημεριανό του διάλειμμα για να παίξει γιο-γιο, προσέλκυε το πλήθος. Ήταν η πρώτη εμφάνιση του ονόματος "γιο-γιο", που ίσως σημαίνει "ελάτε-ελάτε".
Η σύγχρονη ιστορία του γιο-γιο ίσως να ξεκινάει με ένα νεαρό από τις Φιλιππίνες, τον Pedro Flores. Κάπου στα 1920, μετακόμισε στις ΗΠΑ, και εργάστηκε ως γκρουμ στο ξενοδοχείο Santa Monica. Η δημιουργία και το παιχνίδι ξύλινων γιο-γιο ήταν μια παραδοσιακή ενασχόληση στις Φιλιππίνες, αλλά ο Pedro διαπίστωσε ότι στο μεσημεριανό του διάλειμμα για να παίξει γιο-γιο, προσέλκυε το πλήθος. Ήταν η πρώτη εμφάνιση του ονόματος "γιο-γιο", που ίσως σημαίνει "ελάτε-ελάτε".
Ίυγξ
Ανάμεσα στα παιχνίδια που έπαιζαν στην Αρχαία Ελλάδα τα παιδιά, ήταν η ίυγξ. Σε έναν ξύλινο, συνήθως, τροχίσκο, άνοιγαν δυο τρύπες, περνούσαν διπλή κλωστή και αφού την περίστρεφαν, την τραβούσαν και την χαλάρωναν. Ο ήχος που παραγόταν θύμιζε το πουλί ίυγξ.
Το πτηνό με το οποίο συνδέεται ο τροχίσκος είναι ο σημερινός στραβολαίμης (ή σουσουράδα) της οικογένειας των δρυοκολαπτιδών. Για το ερωτικό κάλεσμα χρησιμοποιεί την ιδιότητά του να περιστρέφει το λαιμό του κατά έναν ολόκληρο κύκλο καθώς και τη φωνή του που βγάζει έναν ήχο σαν του αυλού.
Στη μυθολογία η Ίυγξ είναι Νύμφη, κόρη του Πάνα και της Πειθούς ή της Ηχούς, η οποία με μάγια προκάλεσε ερωτικό πόθο στον Δία για την Ιώ. Για την πράξη της αυτή η Ήρα μετέτρεψε την Ίυγγα σε πουλί.
Μια παραλλαγή του παιχνιδιού παιζόταν με κουμπί και σχοινί περασμένο στις τρύπες του, μέχρι τη δεκαετία του 1980. Το σχοινί δενόταν στα δύο άκρα του και το όλο σύστημα σχοινί και κουμπί στηρίζονταν χαλαρά στους δύο καρπούς των χεριών ενός παιδιού, το οποίο με κατάλληλο τράβηγμα στροβίλιζε το κουμπί και τύλιγε το σχοινί και μετά με άλλο τράβηγμα το ξετύλιγε.
"Κάλαμον επιβαίνειν" - "Το αλογάκι"
Το αλογάκι, που παίζουν και σήμερα τα παιδιά καβαλώντας ένα καλάμι, έχει και αυτό τις ρίζες του στα αρχαία χρόνια. Από τις φιλολογικές μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι ονομαζόταν «κάλαμον επιβαίνειν». Το μόνο που χρειαζόταν ήταν ένα μακρύ κοντάρι ή καλάμι, ένα μικρό μαστίγιο και πολλή φαντασία. Τα παιδιά χρησιμοποιούσαν ένα ραβδί ή ένα ξύλο σκούπας μετατρέποντάς το σε αλογάκι, βάζοντας στην μία άκρη ένα αυτοσχέδιο κεφάλι αλόγου, ή σε αμαξάκι, βάζοντας μία ρόδα ή ένα άλλο αντικείμενο που να θυμίζει τροχό.
"Σχοινοφυλίνδα" - "Το μαντηλάκι πέρασε" ή "Αλάτι ψιλό"
Η περιγραφή αυτού του αρχαίου παιχνιδιού δίνεται χωρίς ουσιώδεις διαφορές από το σύγχρονο παιχνίδι της Βισαλτίας «Κάηκι τ’ παπά αχυρώνα».
Το παιχνίδι της Βισαλτίας παιζόταν από μια πολυάριθμη ομάδα μικρών κοριτσιών. Όλα τα κορίτσια εκτός από τη μάνα κάθονταν καταγής, σχηματίζοντας έναν κύκλο, και είχαν μέτωπο προς το εσωτερικό του κύκλου. Τότε η μάνα που επιλεγόταν με κλήρωση, άρχιζε το παιχνίδι γυρνώντας έξω από τον κύκλο των κοριτσιών, επαναλαμβάνοντας τραγουδιστά τη φράση, «κάηκι τ’ παπά αχυρώνα κι ακόμα καίιτι». Κρατώντας σταθερό τον ρυθμό της κίνησής της, σε κάποια στιγμή άφηνε, χωρίς να γίνει αντιληπτό, ένα μαντήλι πίσω από κάποιο κορίτσι. Μόλις γινόταν αντιληπτό το γεγονός από τα κορίτσια της ομάδας, αυτά άρχιζαν να επαναλαμβάνουν τα λόγια της μάνας, πράγμα που σήμαινε ότι κάπου έπεσε το μαντήλι και όλα τα κορίτσια άρχιζαν να ψάχνουν πίσω τους για το μαντήλι. Το κορίτσι που έβρισκε το μαντήλι, σηκωνόταν αμέσως και άρχιζε να κυνηγά τη μάνα, γύρω γύρω στον κύκλο, με το μαντήλι στο χέρι. Αν την έφθανε, τη χτυπούσε με τον κόμπο που είχε το μαντήλι. Ο κόμπος δεν περιείχε τίποτε μέσα του, τα χτυπήματα επομένως ήταν ελαφρά, ίσα-ίσα για να δημιουργούν την ατμόσφαιρα του παιχνιδιού. Το κυνηγητό της μάνας, με χτυπήματα ή όχι, κρατούσε μέχρι να φτάσει η μάνα στην κενή θέση, οπότε καθόταν και αναλάμβανε το ρόλο της το κορίτσι που κρατούσε το μαντήλι.
Αν μέχρι να ολοκληρώσει τον κύκλο η μάνα δεν γινόταν αντιληπτό ότι είχε πέσει το μαντήλι, τότε το έπαιρνε η μάνα και χτυπούσε με το μαντήλι το κορίτσι που το είχε πίσω του. Το κορίτσι τότε σηκωνόταν και έτρεχε για να αποφύγει τα χτυπήματα. Και στην περίπτωση αυτή το κυνηγητό κρατούσε έναν κύκλο, τώρα όμως δεν άλλαζε η μάνα.
Σήμερα το παιχνίδι παίζεται με τον ίδιο τρόπο και ονομάζεται όπως και το τραγούδι που τραγουδάνε τα παιδιά που το παίζουν "Αλάτι ψιλό" ή "Το μαντηλάκι". Αν το παιδί που κυνηγάει καταφέρει να πιάσει τη μάνα, τότε η μάνα μένει στο κέντρο του κύκλου ("σάπια πατάτα") μέχρι να την αλλάξει άλλο παιδί. Σε μια άλλη παραλλαγή, το παιδί που κυνηγάει τη μάνα αν την πιάσει, της ζητάει να μπει στο κέντρο του κύκλου και να μιμηθεί ένα ζώο. Μετά η μάνα κάθεται στη θέση του παιδιού που την έπιασε και το παιδί αναλαμβάνει να συνεχίσει το παιχνίδι αναλαμβάνοντας αυτό το ρόλο της μάνας.
Αν το παιδί που θα αφήσει το μαντήλι δεν καταφέρει να πιάσει τη μάνα και η μάνα προλάβει να καθίσει στην κενή θέση, τότε το παιχνίδι και το τραγούδι ξεκινάνε από την αρχή και το παιδί με το μαντήλι αναλαμβάνει το ρόλο της μάνας.
Επίλογος
Το παιχνίδι, διαχρονικά, έχει τη δική του θέση στην καθημερινή ζωή, τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων. Όπως είδαμε πολλά από τα παιχνίδια που παίζονται σήμερα, όπως οι κούκλες, το γιο-γιο, η μπάλα, τα κότσια, η τυφλόμυγα, το κουτσό, το κρυφτό και το χόκεϊ, θυμίζουν πολύ τα παιχνίδια των αρχαίων και μόνο οι ονομασίες αλλάζουν.
Τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, οι παραστάσεις των πήλινων αγγείων, τα ανάγλυφα και τα ειδώλια, καθώς και τα παιχνίδια που έχουν βρεθεί, αποτελούν πολύτιμες πηγές που μας επιτρέπουν να μάθουμε ποια ήταν τα αρχαία παιχνίδια και πώς παίζονταν, και να κατανοήσουμε την εκπαιδευτική και ψυχαγωγική τους αξία.
ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ηλεκτρονικές πηγές:
https://greektoys.files.wordpress.com/2019/04/paixnidia-stin-arxaia-ellada.pdf
Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων
http://chaniamuseum.culture.gr/education/teachersLevel5b
https://greektoys.files.wordpress.com/2019/04/paixnidia-stin-arxaia-ellada.pdf
Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων
http://chaniamuseum.culture.gr/education/teachersLevel5b
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B5%CE%AF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF
https://arxaiologikoacharnes.files.wordpress.com/2014/03/cf84ceb5cebbceb9cebacebf-cf84cebf-cf80ceb1ceb9cf87cebdceb9ceb4ceb9-cf83cf84ceb7-ceb4ceb9ceb1cf87cf81cebfcebdceb91-2015-1.pdf
https://www.istorikathemata.com/2011/08/blog-post_14.html
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B5%CE%AF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF
https://arxaiologikoacharnes.files.wordpress.com/2014/03/cf84ceb5cebbceb9cebacebf-cf84cebf-cf80ceb1ceb9cf87cebdceb9ceb4ceb9-cf83cf84ceb7-ceb4ceb9ceb1cf87cf81cebfcebdceb91-2015-1.pdf
https://www.istorikathemata.com/2011/08/blog-post_14.html
ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
https://greektoys.org/2015/02/09/ancient_cyprus_toys/
https://www.amth.gr/exhibitions/exhibit-of-the-month/1803
Βιβλιογραφία:
Πασχαλούδης Νίκος, (2001)"Τότε που παίζαμε" Αθήνα, 2008 Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις: ιδιωτική.
Σαγώνας Γιώργος, (2013) Τόμος Α΄ "Παραδοσιακά παιχνίδια" Ειδική έκδοση για τη εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"
Κροντηρά, Λ. (2002). Ελάτε να παίξουµε. Αθήνα: εκδ. Φυτράκη.
Εφημερίδες:
Εφημερίδες:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου